Amerikalı film yapımcısı Woody Allen, “Başarının yüzde sekseninin ortaya çıkmasıdır” dedi. Eğer haklıysa Amerika Orta Asya’da başarılı olamıyor.

Ancak Rusya’nın yöneticileri Vladimir Putin ve Çin’in yöneticileri Xi Jinping hiçbir şeyi şansa bırakmıyor: Xi tüm cumhuriyetleri ziyaret etti ve dört kez Kazakistan’a ve üç kez Özbekistan’a gitti; Putin, Kazakistan’ı yirmi yedi kez ziyaret etti (ülkelerin 7.644 kilometrelik sınırı paylaşıyor) ve Kırgızistan ve Tacikistan’ın her biri en az birer düzine kez ziyaret etti.

Ve ortaya çıkmanın faydası var. Orta Asya barometresinin Özbekistan’da 2022 yılında yaptığı bir ankette, “Çin’in ülkemize yaptığı yatırımın ülkemizde vatandaşlarımıza iş yaratacağına dair ne kadar güveniyorsunuz?” sorusu sorulduğunda yanıt verenlerin %70’i Büyük Anlaşma veya Kısmen Güvendeydi.

Ulusal liderler, ulusal çıkarları duygusal olmayan bir şekilde dikkate alarak kararlar almalıdır; ancak yüz yüze toplantılar, sorunları hızlı bir şekilde çözebilir veya bir liderin, görevliler tarafından karıştırılabilecek (veya sabote edilebilecek) endişelerini açıklığa kavuşturabilir. Ve Orta Asya kamuoyu için açık olan şey, dünyanın en büyük ülkesinin lideri Xi’nin kendi ülkelerini ziyaret ettiği, ancak hiçbir ABD liderinin bölgeyi ziyaret etme zahmetine girmediğidir.

ABD Başkanı Joe Biden, "Eylül ayında BM Genel Kurulu oturum aralarında düzenlenecek C5+1 Liderler Zirvesi’nde " beş Orta Asya cumhuriyetinin liderleriyle bir araya gelirse bu durum değişmeye başlayabilir. Toplantının “Rusya ve Çin düşünülerek” yapılacağı belirtiliyor.

ABD’nin Orta Asya Politikası

ABD’nin Orta Asya’daki resmi politikasının hedefi, “Orta Asya devletlerinin egemenliğini, bağımsızlığını ve toprak bütünlüğünü” desteklemektir. ABD’li yetkililer için günlük uygulamada bu şu anlama geliyor:

1. Rusya’nın bölgedeki ticari faaliyetini ve enerji ticaretini sınırlamak.
2. Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi’ne yerel katılımı, tam olarak finanse edilmeyen Küresel Altyapı ve Yatırım Ortaklığı gibi Batılı projeler lehine sınırlandırın.
3. Taliban’ı koltuğundan indirin ve Kabil’de hoşgörülü bir hükümet kurun.

Her şey iyi güzel de Orta Asya’nın bundan ne farkı var? Bölge, Rusya ile Çin arasında yaşıyor, Afganistan ile sınır komşusu ve her biri “sonsuza kadar komşu” olan İran ve Pakistan’daki olayların sarsıntılarını hissediyor. Uzaktaki Washington’da iyi bir fikir gibi görünen bu fikir, Orta Asya’da bir kez bocalayabilir çünkü beş cumhuriyetin hata payı, zayıf komşuları olan ve Atlantik ve Pasifik hendeklerinin arkasında rahat olan Washington’a göre daha az.

Orta Asya’nın Rusya ile İlişkileri

Uzun süredir devam eden bağlarına rağmen, Orta Asya cumhuriyetleri Moskova ile kendi aralarında bir miktar gün ışığı yaratmaya çalışıyor ve buna karşılık Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin 2022’de beş cumhuriyetin tamamını ziyaret etti. Kazakistan ve Özbekistan, Rusya’ya karşı mücadelesinde Ukrayna’ya desteklerini dile getirdi. ve aynı zamanda Kiev’e ölümcül olmayan yardım da sağladık. Tacikistan Devlet Başkanı Emomali Rahmon da yakın zamanda Putin’le yaptığı yüz yüze görüşmede Rusya’dan ülkesine saygılı davranmasını talep etti.

Her ne kadar ABD, cumhuriyetlerin Rusya ile ticaretinin Ukrayna’daki NATO-Rusya savaşında Moskova’yı desteklediğinden endişe duysa da, bölgenin ticareti çeşitleniyor. AB bölgesi şu anda bölgenin ana ticaret ortağıdır ve genel dış ticaretinin yaklaşık üçte birini oluşturmaktadır. Ve Çin, cumhuriyetlerin önde gelen ikili ticaret ortaklarından biridir; Kazakistan (#2), Kırgızistan (#1), Tacikistan (#3), Türkmenistan (#3) ve Özbekistan (#1) için en büyük veya ikinci büyük ticaret ortağıdır.

Orta Asya’nın Çin ile İlişkileri

Çin’in Orta Asya’ya yönelik ilgisi, bölgedeki enerji kaynaklarına, Kuşak ve Yol Girişimi’nin başarısına ve kendi güvenliğine bağlıdır. Çin, Kazakistan’dan petrol, Türkmenistan’dan doğalgaz ve Özbekistan’dan uranyum ithal ediyor. Ayrıca, Çin’in bölgede inşa ettiği veya finanse ettiği altyapı projeleri, Çin’in Avrupa ve Ortadoğu’yla bağlantısını güçlendiriyor. Bu projeler arasında Kazakistan-Türkmenistan-İran demiryolu, Bakü-Tiflis-Kars demiryolu, Trans-Afghan Demiryolu ve Çin-Kırgızistan-Özbekistan demiryolu bulunuyor.

Çin’in bölgedeki güvenlik endişeleri ise hem iç hem de dış kaynaklıdır. Çin, kendi Uygur azınlığının radikalleşmesinden veya ayrılıkçılığından korkuyor ve bu nedenle Orta Asya ülkelerinden terörle mücadelede işbirliği talep ediyor. Ayrıca, Çin, Afganistan’daki durumun istikrarsızlaşmasından veya Taliban’ın iktidara gelmesinden endişe ediyor ve bu nedenle Orta Asya ülkelerine Afgan mültecileri kabul etmeleri için baskı yapıyor.