Sebze ve meyve fiyatlarındaki artış, çiftçilerin ve tüketicilerin tepkisine neden oluyor. Marketlerde salatalık, limon, sivri biber, patates, muz ve şeftali gibi ürünlerin fiyatları son bir yılda iki katına yakın yükseldi. Peki bu fiyat artışlarının nedenleri neler? Çiftçiler üretimi sürdürebilecek mi? Tarım sektöründe yaşanan sorunlar ve çözüm önerileri haberimizde.
Sebze ve meyve fiyatları neden artıyor?
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, 2023 yılının Ağustos ayında sebze ve meyve fiyatları bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 30,6 oranında arttı. Bu oran, tüketici fiyat endeksindeki (TÜFE) yıllık artışın yaklaşık iki katı. Özellikle domates, salatalık, limon, sivri biber, patates, muz ve şeftali gibi ürünlerin fiyatları son bir yılda ciddi bir şekilde yükseldi.
Peki bu fiyat artışlarının nedenleri neler? Uzmanlar, fiyat artışlarının birden fazla faktörden kaynaklandığını belirtiyor. Bunlar arasında şunlar sayılabilir:
Hava koşulları: 2022-2023 yılında yaşanan kuraklık, don olayları, aşırı yağışlar ve sel felaketleri gibi hava koşulları, sebze ve meyve üretimini olumsuz etkiledi. Üretimde azalma yaşanması, arz-talep dengesini bozdu ve fiyatları yukarı çekti.
Maliyetler: Çiftçilerin karşılaştığı en büyük sorunlardan biri de maliyetlerin yüksekliği. Gübre, tohum, ilaç, elektrik, su, işçilik, nakliye gibi girdilerin fiyatları sürekli artarken, ürün fiyatları ise istikrarlı bir şekilde artmıyor. Bu da çiftçilerin kar marjını düşürüyor ve üretimden vazgeçmelerine neden oluyor.
Aracılar: Sebze ve meyve fiyatlarının belirlenmesinde aracıların rolü de büyük. Üreticiden tüketiciye ulaşana kadar geçen süreçte aracı sayısı arttıkça, fiyatlara da ekstra maliyetler yansıyor. Bu da tüketicinin cebini yakıyor. Hükümet bu konuda 10 yıldır Hal yasası çıkaracaklarını vaat etti lakin buna ilişkin tek bir somut adım atılmadı.
Spekülasyon: Sebze ve meyve piyasasında spekülasyon yapmak isteyen bazı kişi veya gruplar da fiyat artışlarını tetikliyor.
Çiftçiler ne diyor?
Sebze ve meyve fiyatlarındaki artışa rağmen çiftçilerin durumu pek de iç açıcı değil. Çünkü çiftçiler ürettikleri ürünleri maliyetinin altında veya çok az karla satmak zorunda kalıyor. Bu da onların borç batağına sürüklenmesine ve üretimden kopmasına yol açıyor.
Çiftçilerin sesini duyurmak için sosyal medyada başlatılan #Ekmiyoruz kampanyası büyük ilgi gördü. Kampanyaya katılan çiftçiler, yaşadıkları sorunları ve taleplerini dile getirdi. İşte bazı çiftçilerin söyledikleri:
- “Hayvancılık yapamaz hale geldik. Ben 55 yaşındayım yapmak zorundayız. Yani bu da son, bu adam da son, bende son. Sorunum alttan gelen yeni nesil yok. Bir çocuğum var, ben okusun diyorum. Ya 5 kişi yılda bir gider değişiyor şurada. Türkiye kalmış, Türkiye’ye zararına gidiyor.”
- “Göreviniz ne? Halka hizmette mi, düz mü? Yanlış biliyorsunuz yoksa. En ufak kesinlikle bizi seçtiğiniz bir kişi kim olursa olsun, hangi parti olursa olsun, memleketin neresinde olursa olsun, halkı düşünmek zorunda, hizmet etmek zorunda. Bitmeyecekse yapmasın kimse, kimseden meşgul değil ki şu anda benim gözümde hiçbir milletvekili hiçbir işe yaramıyor bana sorarsan. Yani değişen hiçbir şey yok yani. Yemeğimizin karşılığını alamadığımız için bir şey de yapamıyoruz, bir sosyal faaliyetimiz yok.”
- “Bizim ürettiğimiz ürünlerin fiyatları marketlerde çok yüksek ama biz bunların karşılığını alamıyoruz. Aracılar çok kazanıyor ama biz zarar ediyoruz. Devlet bize destek vermiyor, mazot, gübre, ilaç çok pahalı. Biz nasıl geçineceğiz? Biz nasıl üreteceğiz? Bizden sonra kim üretecek?”
Çözüm önerileri neler?
Sebze ve meyve fiyatlarındaki artışın hem çiftçilerin hem de tüketicilerin mağduriyetine neden olduğu ortada. Peki bu soruna karşı neler yapılabilir? Uzmanlar, çözüm önerileri olarak şunları sıralıyor:
- Tarım politikalarının gözden geçirilmesi: Tarım sektörünün stratejik bir öneme sahip olduğu unutulmamalı ve tarım politikaları buna göre belirlenmeli. Üreticiyi koruyan, destekleyen ve teşvik eden politikalar geliştirilmeli. Tarım arazilerinin korunması, sulama altyapısının iyileştirilmesi, tohum ıslahı ve verimlilik artırıcı çalışmalar yapılmalı.
- Maliyetlerin düşürülmesi: Çiftçilerin maliyetlerini azaltmak için girdi fiyatlarının kontrol altında tutulması gerekiyor. Mazot, gübre, ilaç, elektrik, su gibi girdilerin fiyatları makul seviyelere çekilmeli. Çiftçilere ucuz kredi imkanları sağlanmalı.
- Aracılık sisteminin düzenlenmesi: Sebze ve meyve fiyatlarının belirlenmesinde aracılık sisteminin rolü azaltılmalı veya kaldırılmalı. Üretici ile tüketici arasındaki mesafe kısaltılmalı. Kooperatifler, üretici birlikleri ve doğrudan satış kanalları desteklenmeli.
- Spekülasyonların önlenmesi: Sebze ve meyve piyasasında spekülasyon yapmak isteyenlere karşı etkin bir denetim ve yaptırım mekanizması oluşturulmalı. Stokçuluk, fahiş fiyat artışı ve piyasadan çekilme gibi yöntemlere başvuranlara ağır cezalar verilmeli.
- Tüketici bilincinin artırılması: Tüketiciler de sebze ve meyve fiyatlarındaki artışa karşı duyarlı olmalı ve bilinçli davranmalı. Mevsimine uygun ve yerli ürünleri tercih etmeli, fiyat karşılaştırması yapmalı ve gereksiz alışverişten kaçınmalı.