Süt, hayatımızın vazgeçilmez bir parçası. Peki, bu temel gıda maddesinin üretim ve tüketim süreçlerinde son zamanlarda yaşanan değişiklikler, toplumumuzu ve ekonomimizi nasıl etkiliyor? Türkiye'de süt endüstrisinin karşı karşıya olduğu mevcut durumu ve bu durumun hem tüketiciyi hem de küçük çiftçiyi nasıl etkilediğini ele alacağız.
Çiğ Süt Fiyatlarındaki Artış ve Tüketiciye Etkisi
2023 yılının başından itibaren Türkiye'de çiğ süt tavsiye fiyatları ciddi bir artış gösterdi. Ocak ayından Temmuz ayının sonuna kadar 8,5 TL olan çiğ süt tavsiye fiyatı, Ağustos ayından itibaren 11,5 TL'ye yükseldi.
Son olarak, Ulusal Süt Konseyi'nin Ocak 2024'te aldığı kararla bu fiyat yüzde 17'lik bir artışla 13,5 TL'ye çıktı. Tüketiciler için bu durum, market raflarında 1 litre sütün fiyatının 35 TL'ye, 1 kilo yoğurdun 50 TL'ye, 1 kilo beyaz peynirin ise 300 TL'nin üzerine çıkması anlamına geliyor.
Küçük Çiftçilerin Durumu ve Maliyetler
Türkiye'de toplanan sütün yarısından fazlasını küçük aile çiftçileri sağlıyor. Bu çiftçiler için süt üretimi, giderek artan maliyetler ve zorlu piyasa koşulları altında büyük bir mücadele haline geldi. Süt yemi fiyatlarındaki artış, küçük çiftçilerin nakit dengesini ciddi şekilde etkiliyor.
Sadece kasım ve aralık aylarında süt yemine gelen yüzde 18'lik zam, zaten sınırlı olan kar marjlarını daha da azaltıyor.
Süt Endüstrisinin Değişen Yüzü
Süt, sadece bir tarım ürünü olmaktan çıkarak, 21. yüzyılda trilyonlarca dolarlık bir sanayi hammaddesine dönüşmüştür. Dünya genelinde süt endüstrisi, gelişmiş ülkelerin kontrolünde büyük bir ekonomik güç haline gelmiştir. Türkiye'de ise 1995 yılında Süt Endüstrisi Kurumu'nun (SEK) özelleştirilmesi ile devletin bu alandaki rolü azaldı ve süt endüstrisinin kontrolü piyasaya ve büyük firmalara geçti.
Fiyat Tekeli ve Yasal Bir Kartel Olarak Konsey
Süt endüstrisindeki fiyat belirleme süreci, Ulusal Süt
Konseyi'nin etkisi altında gerçekleşiyor. Bu konsey, çeşitli tarafları temsil ediyor gibi görünse de, aslında büyük sanayiciler tarafından yönetiliyor. Konsey'in bu şekilde işlemesi, küçük çiftçilerin ve tüketicilerin lehine olmaktan çok, büyük şirketlerin çıkarlarını koruyan bir yapı oluşturuyor. Bu durum, piyasada bir fiyat tekeli oluşturarak, süt endüstrisinde rekabeti azaltıyor ve küçük üreticilerin pazardaki konumunu zayıflatıyor.
Türkiye'nin Süt Endüstrisi Geleceği
Türkiye'deki bu gelişmeler, süt endüstrisinin küresel arenadaki yerini ve yerel üreticilerin geleceğini etkiliyor. Büyük sanayicilerin ve ulusal konseylerin kararları, süt ve süt ürünlerinin fiyatlarını belirlerken, küçük çiftçilerin ve tüketicilerin seslerinin duyulması giderek zorlaşıyor. Eğer mevcut trendler devam ederse, Türkiye süt pazarı küresel markaların hakimiyetine girebilir ve yerli üreticiler zor durumda kalabilir.
Sonuç
Türkiye'de süt endüstrisinde yaşanan bu değişimler, hem tüketicileri hem de küçük çiftçileri olumsuz etkiliyor. Fiyat artışları, üretim maliyetlerindeki yükseliş ve süt endüstrisinin kontrolünün büyük şirketlerin eline geçmesi, tüketici ve üreticinin karşı karşıya olduğu zorlukları artırıyor. Sürdürülebilir ve adil bir süt endüstrisi için hem tüketici haklarının hem de küçük çiftçilerin korunması önem taşıyor. Bu dengeyi sağlamak, sadece endüstriyel karar vericilerin değil, aynı zamanda kamu otoritelerinin ve tüketicilerin de sorumluluğunda.