Kızılelma kavramının nerden geldiği bilinmemekle beraber “erişilmesi istenen ülkü” anlamında kullanılmaktadır. Orta Asya’da Oğuz Türkleri için Kızılelma, hangi yöne giderlerse gitsinler hedefleri ve kazandıkları zaferin adı haline gelir. Kızılelma bazılarına göre İtalya’da Roma şehri, bazılarına göre de Roma’daki Saint Pierre Kilisesi üzerinde bulunan altın yaldızlı küredir. Fakat bu ideal Osmanlılar da biraz farklı anlam kazanırdı. Oğuzlar, Selçuklular ve Osmanlılar tarafından Roma ve Bizans imparatorluklarının hâkimiyeti altındaki ülkelerin fethedilmesiyle kızılelmanın gerçekleşeceği görüşü hakimdi.

Kızılelma Osmanlı padişahlarınca da hükümdarlık alameti sayılırdı. Çelebi Sultan Mehmed’den 3. Murad’a kadar sekiz padişahtan yedisinin elinde birer elma resmedildi. Ziya Gökalp, 1913’de Türk Yurdu’nda yayımladığı manzum hikayesinde kızılelma farklı bir anlam kazandı. Gökalp, kızılelma kavramını çökmekte ve dağılmakta olan Osmanlı Devleti yerine bütün Türkler’in bir araya gelerek kuracakları “Turan” ülkesiyle eş anlamda kullandı. Cumhuriyet’ten sonraki yıllarda Hüseyin Nihal Atsız, Arif Nihat Asya ve Niyazi Yıldırım gibi şair ve yazarlar da Gökalp’in kullandığı tarzda Türkçülük ideolojisi çevresinde ele alıp işledi.

Turan, Ural- Altay ve Fin- Macar halklarından oluşan ve Turan ırkı diye tanınan toplumların yaşadığı anayurdu tanımlamak için kullanıldı. Turancılık ise bu halkların birliğini savunan “uzak anayurt ideali” manasında Macaristan’da 19. yüzyılın ilk yarısında doğdu. Bunun sonucunda 1910’da Turan Cemiyeti kuruldu. Yakut el Hamevî, Meveraünnehir ve çevresindeki topraklara Turan denildiğini belirtir.

Turan kavramı Osmanlılarda ilk defa 1786’da Buhara hükümdarına gönderilen ve Ruslara karşı birlikte hareket edilmesi teklifinde geçti. Ancak Turancılık, Osmanlı Devleti’nde bütün Türklerin birleşmesi şeklinde literatüre girdi. Bu kavram Hüseyinzâde Ali Turan ve Yusuf Akçura tarafından Osmanlı- Türk kamuoyuna tanıtıldı. Pantürkizm kavramının siyasi manada dünya kamuoyuna tanıtılmasında aslı adı Moiz Cohen olan Alp Tekinalp’in önemli rolü vardı. Turan fikrinin tarih bilinciyle yaygınlaştırılmasında Ziya Gökalp önemli rol oynadı.

MUHAMMED YENİGÜL/ AVAZTÜRK